Tháng Mười 1, 2017

Thuốc nguy cơ cao – Methotrexate (MTX)

By Thảo Uyên Thông tin cho bệnh nhân 0 Comments

SVD5. Phạm Thị Thảo, ĐH Y Dược Huế

MTX là một thuốc nguy cơ cao

Các thuốc nguy cơ cao đã được chứng minh là an toàn và hiệu quả. Tuy nhiên những thuốc này có thể gây tổn thương nghiêm trọng nếu xảy ra sai sót khi dùng thuốc. Điều này có nghĩa là việc bạn hiểu biết về những thuốc này và sử dụng thuốc theo đúng chỉ dẫn là rất quan trọng.

Danh sách 10 lời khuyên an toàn đối với MTX

Tìm hiểu lý do: hỏi bác sỹ của bạn để biết lý do dùng thuốc của bạn ở tất cả các đơn thuốc. Bạn có thể uống một thuốc như MTX hàng ngày trong một tuần nếu bạn bị ung thư, nhưng chỉ một hoặc hai lần mỗi tuần nếu bạn bị viêm khớp hoặc vảy nến (hay một số bệnh khác). Nếu dược sỹ biết tình trạng của bạn thì họ sẽ đảm bảo chỉ dẫn bạn sử dụng thuốc chính xác.
Hỏi về bao bì đặc biệt: hỏi bác sỹ của bạn khi thuốc được bao gói đặc biệt để sử dụng một tuần một lần. Ví dụ như Rheumatrex, một biệt dược của MTX, được đặt trong bao bì sử dụng một tuần một lần. Không rời khỏi phòng khám của bác sỹ trừ khi bạn đã hoàn toàn hiểu rõ phải uống thuốc như thế nào.
Báo tất cả thuốc bạn đang dùng: cho bác sỹ biết về tất cả các thuốc kê đơn, không kê đơn và thảo dược bạn dùng, đặc biệt là ibuprofen (Motril, Advil), aspirin, echinacea (cúc dại tím) và các vitamin.
Tránh dùng thuốc khi mang thai hoặc cho con bú: nói cho bác sỹ biết nếu bạn đang mang thai hoặc đang có ý định mang thai. MTX có thể gây dị tật bẩm sinh hoặc tử vong đối với bào thai khi dùng thuốc trong thời kỳ mang thai. Dùng biện pháp tránh thai trong khi và ít nhất ba tháng sau khi điều trị với MTX. Không dùng thuốc khi đang cho bú, vì có thể làm giảm khả năng chống nhiễm khuẩn của trẻ.
Chọn (các) ngày dùng thuốc: chọn (các) ngày trong tuần mà bạn sẽ uống thuốc và yêu cầu dược sỹ đưa vào chỉ dẫn.
Yêu cầu hướng dẫn: yêu cầu dược sỹ lướt qua những chỉ dẫn khi dùng thuốc, đảm bảo nó phù hợp với những gì bác sỹ nói với bạn.
Dùng thuốc một tuần một lần, không phải hàng ngày để điều trị viêm khớp hay vảy nến: không uống thuốc hàng ngày.
Không uống quá liều: không uống quá liều để giảm cáctriệu chứng. Các triệu chứng giảm từ từ sau 3 đến 6 tuần dùng thuốc. Sự cải thiện liên tục diễn ra trong suốt 12 tuần đầu uống thuốc.
Tránh ánh sáng mặt trời trực tiếp: MTX gây phản ứng da bất thường khi bạn tiếp xúc với ánh sáng mặt trời. Bạn có thể bị đỏ da, đau và tróc da nghiêm trọng. Nếu bạn đang ở dưới ánh nắng mặt trời, hãy sử dụng kem chống nắng cho da, đeo kính bảo vệ mắt và đội mũ.
Báo cáo các phản ứng phụ: cho bác sỹ biết bất cứ phản ứng phụ nào bạn gặp phải, đặc biệt là ban, sốt, ớn lạnh, khó thở, ho, nhịp tim nhanh, chảy máu, và thay đổi tần suất đi tiểu.

MTX là một thuốc điều trị ung thư. Tuy nhiên nó cũng được dùng để điều trị những bệnh khác như viêm khớp dạng thấp và vảy nến. Khi dùng trị viêm khớp dạng thấp hay vảy nến, thuốc uống một đến hai lần một tuần với liều lượng nhỏ hơn. Nhưng nếu uống thuốc mỗi ngày một cách vô tình thì có thể gây tổn hạ, một số người thậm chí đã tử vong.

Trong một số trường hợp, điều này xảy ra khi người ta hiểu sai những chỉ dẫn trên hộp thuốc theo toa.

Có trường hợp, một người đàn ông bị viêm khớp dạng thấp đã uống một viên thuốc mỗi sáng, nhưng theo hướng dẫn cho biết phải dùng một viên vào mỗi thứ hai. Trường hợp khác, nhãn thuốc theo toa cho biết uống thuốc mỗi 12 tiếng chỉ với 3 liều. Nhưng một phụ nữ đã uống thuốc mỗi 12 tiếng trong 6 ngày liên tiếp. Một người đàn ông khác thì uống thêm nhiều liều để giảm bớt cơn đau do viêm khớp dạng thấp – điều này là không nên.

Những sai sót tai hại có thể xảy ra vì bạn, bác sỹ và dược sỹ của bạn thường có thói quen dùng các thuốc uống hàng ngày. Tổn thương nghiêm trọng, thậm chí tử vong có thể xảy ra khi dùng MTX hàng ngày trong điều trị các bệnh lý khác (ngoại trừ ung thư thì cần dùng thuốc hàng ngày).

Dưới đây là danh sách 10 lưu ý an toàn hàng đầu giúp tránh sai sót khi uống MTX với tần suất uống thuốc ít hơn hàng ngày.

Chủ đề	Giải đáp nhanh
Hoạt chất	methotrexate (phát âm mê-thô-trec-xát)
Biệt dược gốc phổ biến	Rheumatrex và Trexall
Thuốc generic	Có
Chỉ định phổ biến	Ung thư, viêm khớp dạng thấp, vảy nến
Chỉ định khác	Bệnh Crohn, thai ngoài tử cung
Giới hạn liều an toàn	Không nhiều hơn 3 viên (uống cách nhau 12 tiếng) hoặc một liều 20 đến 25 mg mỗi tuần để điều trị vảy nến và viêm khớp dạng thấp Liều cao chỉ sử dụng trong điều trị ung thư.
Chỉ dẫn đặc biệt và thận trọng	Uống một hoặc hai lần mỗi tuần Không uống hàng ngày trong hơn một tuần liên tục Tránh rượu Không dùng bất kỳ thuốc mới nào trừ khi được sự chấp thuận của bác sỹ Do sự nhạy cảm với ánh nắng mặt trời, nên cần dùng kem tránh nắng, kính và quần áo bảo hộ Không dùng với các loại thực phẩm giàu sữa
An toàn trong thời kỳ mang thai/cho con bú	Không dùng trong thời kỳ mang thai, vì có thể gây dị tật bẩm sinh Không dùng khi đang cho con bú Tránh mang thai ít nhất 3 tháng sau điều trị
Không nên dùng thuốc này nếu bạn:	Bệnh gan hoặc thận, dùng thuốc giảm đau chống viêm không steroid, các rối loạn về máu và tủy xương
Cũng nên nói với bác sỹ nếu bạn:	Viêm loét dạ dày-ruột hoặc viêm loét đại tràng
Bảo quản và xử lý	Lưu trữ ở nhiệt độ phòng và tránh ánh sáng Tránh chạm tay vào viên thuốc nhiều nhất có thể Vứt bỏ thuốc một cách an toàn trong thùng rác
Tác dụng phụ	Các tác dụng phụ có thể xảy ra ở liều thấp trong điều trị vảy nến và viêm khớp dạng thấp Các phản ứng phụ có thể xảy ra gồm: buồn nôn, nôn, buồn ngủ
Các tác dụng phụ cần báo cho bác sỹ ngay lập tức (thường gặp khi dùng liều cao)	Phát ban, mệt mỏi quá mức, rối loạn tâm thần, sốt, ớn lạnh, loét miệng, thở hổn hển, nhịp nhanh hoặc đánh trống ngực, thâm tím và chảy máu bất thường, phân đen, rối loạn dạ dày dai dẳng, thay đổi tần suất đi tiểu
Các thuốc không theo toa, thảo dược, vitamin cần tránh khi đang dùng MTX	Thuốc chống viêm không steroid (như ibuprofen (Motrin, Advil)) hoặc aspirin Vitamin chứa folate, Echinacea (cúc dại tím)
Các thuốc theo toa không nên dùng với MTX	Kiểm tra với bác sỹ một số loại thuốc có thể có vấn đề bao gồm: acitretin, cyclosporine, sulfonamides, trimethoprim, vaccines, clozapine, carbamazepine
Các xét nghiệm đặc biệt mà bác sỹ có thể chỉ định	Các xét nghiệm máu có thể được chỉ định mỗi 1 đến 4 tháng để đảm bảo thận và gan hoạt động tốt và cơ thể bạn tạo ra đủ các tế bào máu